Frank Zappa Biyografisi Bölüm I

Information is not knowledge. Knowledge is not wisdom. Wisdom is not truth. Truth is not beauty. Beauty is not love. Love is not music. Music is THE BEST...” “Haber bilgi değildir. Bilgi bilgelik değildir. Bilgelik gerçek değildir. Gerçek güzellik değildir. Güzellik aşk değildir. Aşk müzik değildir. En iyisi müziktir” cümlesiyle kayıtlara geçmiş olan “sıradışı” müzisyen Frank Zappa’nın yaşamına bir göz atalım istedik.

ABD’ni Baltimore şehrinde doğan Frank Zappa (FZ) Sicilya’da doğmuş bir babayla İtalyan/Fransız karışımı bir annenin en büyük oğlu. İki erkek kardeşi bir de kızkardeşi vardır. Genç FZ oldukça hastalıklı bir çocukluk geçirir: astım, şiddetli kulak ağrıları ve sinüs sorunları ile baş etmek zorundadır. Sinüs sorunlarını tedavi amacıyla burun deliklerine birer adet radyum parçacığı yerleştirilir. Nükleer tıbbın başlangıçları sayılan bu yıllardaki radyasyon tedavilerinin ne denli yan etkileri olduğu henüz tam anlamıyla hesaplanmamıştı. Savunma sanayisinde çalışan matematikçi ve kimyager olan babasının işi dolayısıyla sık sık ikamet adresi değiştirmek zorundadırlar. Babasının çalıştığı askeri üslerin lojmanlarında oturduklarından, evleri nerede olursa olsun, herhangi bir kaza sonucu meydana gelecek gaz sızıntılarına karşı korunmak için bol miktarda gaz maskeleri bulundurmaktaydılar.

Bu sağlık sorunlarının çok erken yaşta hardal gazına maruz kalmış olmasından kaynaklandığı şüphe edilmektedir. Ailesi 1952’de Kaliforniya’ya göç eder. Ancak burnundaki radyum ve etrafındaki gaz maskeleri genç FZ’yi derinden etkilemiş ve hayatı süresince meydana getireceği eserlerde önemli bir yer tutacaktır. Kaliforniya’da sağlık sorunları yavaş da olsa düzelmeye başlar.

FZ ergenliği nispeten erken yaşta yaşar. Akranlarına göre kısa boylu, oldukça esmer tenli, bıyıkları erken terlemiş bir genç. Fobileri, sağlık sıkıntıları, ailesinin sürekli yer değiştirmesi sonucu da pek arkadaş sahibi değildir. Okulda dersler ilgisini çekmez, tek anlaştığı müzik öğretmenleridir. Orta okulda ilk müzik grubuna davulcu olarak katılır. Ailesi de ilk pikaplarını satın alınca haftalığını, hayatı boyunca saklayacağı plak kolleksiyonuna harcamaya başlar. İlk satın aldıkları R&B (zenci müziği!) tarzında 45’liklerdir. Her türlü sese çok meraklı olmasına karşın davul ve perküsyonlar ilgisini daha fazla çekiyor 12 yaşında büyük orkestra için yazılmış perküsyon partisyonlarını kendi kendine çözmeye çalışır. Bir trampet satın alıp evde çalışmalarına başlar.

Amerikan “Look” dergisinde yayınlanan bir makalede o yılların en meşhur zincir dükkanlarından biri olan Sam Goody’s hakkında övgülü bir şekilde, EMS Recordings tarafından yayınlanmış The Complete works of Edgar Varèse – Volume 1 gibi ticari potansiyeli pek düşük olan plakları bile satabildiklerini okur. Plak kapağındaki Varèse’in resmi aynen “uçuk profesör”e benzediğinden FZ’nın ilgisini çeker. Plakta Ionisation isimli, perküsyon için yazılmış bir eser olması Varèse isminin kafasına kazılması için yeterli olur. Dergide eser hakkında şunlar yazılıdır: garip vurmalı çalgılar sürüsü ve bir takım nahoş seslerin karışımı... Ufak FZ plağın peşine düşer, aramaları bir yılı aşkın sürer ve en sonunda kullanılmış olarak bulur ve bu plak yıllarca sürecek bir Varèse ve modern klasik bestecilerine duyacağı tutkunun başlangıcı olur. FZ gençliğini Varèse, Stravinsky, Bartok ve Webern gibi modern klasikleri dinleyerek geçirse de antenleri etrafında olan bitenlere açıktır. R & B ve doo-wop gruplarının müzikleriyle beslenir, modern cazı da keyifle dinlemektedir.

15 yaşına bastığında annesi FZ’ya doğum günü için nasıl bir armağan istediğini sorar. Cevabı o zamanlar New York’ta yaşayan ve hayranı olduğu Varèse’e şehirlerarası telefon etmek olur. Annesi kompozitör’ün müziğini pek beğenmese de kabul eder. Ancak şanssızlık, FZ telefon ettiğinde Varèse Avrupa’dadır, yerine eşi ile uzun uzun sohbet eder. Eşi de bu genç ile olan konuşmasından etkilenmiş olmalı ki kısa bir zaman sonra FZ Varèse’den bir mektup alır. Bu mektubunda kompozitör genç hayranına ilgisinden ötürü teşekkür ediyor, üzerinde çalıştığı “Déserts” ismini koyduğu bestesi konusunda bilgi veriyor, ve eğer yolu New York’a düşerse kapısının ona açık olduğunu ifade ediyordu. Zappa’lar o yıllarda Kaliforniya’nın Mojave çölüne pek uzak olmayan bir mesafede Lancaster’da oturmaktadırlar. Varèse’in çöller ile ilgili bir beste üzerinde çalışıyor olması FZ’nin merakını daha da pekiştirir. Gerçi New York buluşması hiç bir zaman gerçekleşmez ve Edgar Varèse de 1965’te ölür. FZ mektubu çerçeveletip hayatının sonuna dek duvarında bulundurur.

Antelope Valley lisesinde okuyan FZ aynı lisede okuyan Don Vliet ile arkadaş olur. Don Vliet zaman içerisinde Don Van Vliet olacak ama daha çok sahne ismi olan Captain Beefheart olarak tanınacaktır. Dostlukları inişli çıkışlı hatta fırtınalı da olsa ortak ilgi alanları olan müzik ve özellikle R & B sayesinde uzun yıllar sürecek ve iki genç birbirlerinden ciddi şekilde etkileneceklerdir. FZ The Blackouts isimli farklı etnik kökenlerden oluşan elemanlardan kurulu grupta davul çalmaktadır ancak zaman geçtikçe gitara merak sarıyor ve 1957’de ilk gitarının sahibi oluyor. Johnny “Guitar” Watson, Howlin Wolf ve Clarence “Gatemouth” Brown gibi blues ağırlıklı müzisyenler ilk esin kaynakları olurlar. (FZ 70li ve 80li yıllarda Johnny “Guitar” Watson’a kendi albümlerinde misafir sanatçı olarak yer vermiştir) Aynı grupta, daha sonra FZ’nın kuracağı Mothers of Invention grubunda da çalacak olan Euclid James “Motorhead” Sherwood da yer almaktadır. Popüler müzikler yapan grubundaki çalışmaların yanısıra FZ modern klasik türünde kompozisyon ve düzenleme çalışmalarına hiç ara vermez. Lise son sınıfında okul orkestrası avant-garde sayılabilecek bestesini de seslendirir. Bundan FZ’ni iyi bir öğrenci olduğu fikrini çıkartmayın sakın, aslında son derece haylaz, derslerden sıkılan, ödevlerini yapmayan, sınıfta yaptığı şaklabanlıklarla derslerin huzurunu bozan bir yapıdadır. Babasının işi gereğince ABD içerisinde sıkça şehir-eyalet değiştirmek zorunda olduklarından da başı belaya girmeden okul değiştirmek durumunda oluyordu. Yine de müzik öğretmenlerine olan saygısını 1966’da çıkaracağı Freak Out albümünün kapağında belirtecektir.

1958’de Antelope Valley High School’dan mezun olur, üniversiteye kendi deyimiyle kızlarla ta tanışabilmek için yazılır ancak tek bir dönem dayanabilir (FZ gençliğinde olduğu gibi hayatı boyunca Amerikan eğitim sitemi ve kurumlarıyla yıldızı barışmamış onlara karşı duyduğu nefreti her fırsatını bulduğunda şarkılarında veya söyleşilerinde dile getirmiştir. Kendi çocuklarını da 15 yaşından sonra eğitimlerini devam ettirip ettirmemeleri konusunda özgür bırakmıştır) ve 1959’da aile evinden taşınır. Los Angeles yakınlarına Echo Park’a yerleşir. Üniversite yıllarında tanıştığı Kathryn Sherman ile 1960’ta evlenir. Müzik çalışmalarına aralıksız devam etse de hayatını bir tebrik kartı dizayn eden ajansta çalışarak kazanmaya başlar.

Bu çalışması uzun sürmeyecek ancak “ticari dünya” ile tanışmasını ve en az eğitim dünyası kadar sevmesini sağlar! Türlü türlü işlerde çalışır: reklam firması, vitrin düzenleyicisi, kuyumcuda satış elemanı, tebrik kartı dizaynı hatta kapı kapı dolaşıp Collier’s ansiklopedisi satıcılığı bile yapar. Ancak bu çalışmalar ona göre değildir. Full time müzisyenliğe soyulur. Gündüzleri kendi beste ve arajmanlarıyla ilgilenir, akşamları da barlar ve gece kulüplerinde Blackouts’larla çalışır. 1961’de düşük bütçeli bir film müziği yazma teklifi alır. Gayet başarılı bir iş yapar ve gelir durumunu az da olsa düzeltir. (Bu filmin müziğinde daha sonraki bestelerinde yer alacak birçok temanın tohumlarını atmıştır) FZ’nın başka film müziği çalışmaları da olur, hatta bir tanesini eski bir müzik hocası vesilesiyle alır ama hepsi dar bütçelidir ve fazla para getirmez. Ay sonlarını getirebilmek için de bestelerini farklı sanatçı ve prodüktörlere satar. Bu arada “tanıdık” sanatçı çevresi genişler. Cucamonga’daki Pal Recording Studio’nun sahibi Paul Buff ile tanışır. Paul aynı zamanda elektronik konusunda oldukça becerikli biri olup ortalama stüdyoların çoğunun mono olduğu o yıllarda kendi imal ettiği 5 kanallı bir kayıt cihazına sahipti. FZ burada çok kanallı kayıt tekniklerini öğrenir, yazdığı besteleri başka icracılara pazarlamaya başlar ve prodüktörlüğe soyunur. Hiç bir ticari başarı elde edemez. Hatta kendi kayıtları yerel plak şirketleri tarafından “hiç bir ticari potansiyel” içermediği gerekçesiyle geri çevrilir. Yıllar içerisinde “ticari potansiyel” FZ’nin yapıtlarında bir leitmotiv gibi tekrar ortaya çıkacaktır.

1964 yılında eşiyle olan sıkıntıları yüzünden evini terkeder ve stüdyoya yerleşir. Motorhead Sherwood da onunla birlikte stüdyoya taşınır. Besteler, arajmanlar, kayıt üstüne kayıtlar, film müzikleri, film projeleri, denemeler, orkestrasyonlar derken günde 12 hatta bazen 18 saate kadar aralıksız çalışır. Bu işkolik çalışma temposu da yaşamının sonuna dek devam ettirecektir. Elde ettiği gelirle Pal stüdyosunu içindeki tüm cihazlarla 1.212 $’a devralır ve ismini Studio Z olarak değiştirir. Eşinden boşanır. Basta Paul Woods, davulda Les Papp, ve kendisi gitarda olmak üzere Muthers adını verdikleri trio ile barlarda çalışır. Studio Z 8040 Archibald Avenue’dedir. Tam karşısında da Holy Roller kilisesi vardır. Mahalle sakinleriyle kiliseye gidenler, stüdyoya giren çıkan uzun saçlı “pisliklerden” nedense rahtsız olurlar.
Kilise önünde dilenen iki beyaz kadın ve bir zenci bebekle bağlantılı olduklarını görürler. FZ onlarla ilgileniyor, yemek veriyor, kötü havalarda içeri alıyor vs. Kiliseye sıkça giden ahlak timsali birileri fuhuş yuvası Studyo Z’yi yerel polise şikayet eder. Birkaç gün üncesinde de yerel bir gazetede FZ hakkında “Movie King of Cucamonga” başlıklı bir makale yayınlanır. İki olayı birbirine bağlayan aklıevvel Detektif Willis hemen bu işin içide porno olduğundan şüphelenir ve sahte bir kimlikle FZ’dan bir porno film için belli sevişme seslerini (yıllar sonra yayınlayacağı Zoot Allures LP’sindeki bazı sesler belki bu açıklamadan sonra daha iyi anlaşılır) içeren bir ses bantı sipariş eder. 100 $’a anlaşırlar. Kayıt anında bol gazetecili, polisli, flaşlı baskın uygulanır. Stüdyo darmadağan edilir, cihazlar zarar görür, tüm çalışmalara el konulur ve FZ tutuklanır. 6 ay hapis cezasına mahkum edilir. İlk vukuatı olduğu için 10 günle kurtulur ama izleri silinmeyecek ciddi de bir travma geçirmiştir...

Tüm bu aksaklıklara rağmen FZ yılmaz, aksine çalışmalarında daha da ağırlık verir ama polislerin elinde kalmış olan 50 kadar saatlik bantlarının iade edilmemesini kolayca hazmedemez. Bir gün, daha önce Pal Studio’da onun için kayıtlar gerçekleştirmiş olduğu şarkıcı Ray Collins’den, The Soul Giants adlı R&B grubundan ayrılan gitarcılarının yerine geçmesi için bir teklif alır. Grubun lideri saksafoncu Davey Coronado’dur. Basta Meksika kökenli Roy Estrada, davulda ise Cherokee kızılderilisi olan Jimmy Carl Black vardır. FZ kabul eder. Bu etnik karışım içinde kendini rahat hisseder ve zamanla grubun liderliğini üstlenir. FZ kendi bestelerini icra edecek grubu bulmuştur. Anneler gününde isimlerini doğal olarak The Mothers olarak değiştirirler. Ağırlığını koydukça sıkıntılar başlar ve lidey Davey Coronado bir bowling salonunda çalışmak üzere grubu terkeder. Beatles’ın ABD’yi kasıp kavurduğu sırada R & B çalmak iflasa götürecek için doğru yoldu.

Ancak inatçı FZ baş koyduğu yoldan bir kez daha ayrılmayacaktır. Tesadüfen bir gün radyoda Bob Dylan’ın Like a Rolling Stone’unu dinler. Çok etkilenir. Genel modaya bu denli aykırı olan bir parçanın radyoda çalınması kendisini cesaretlendirir. (Yıllar sonra da Sheik Yerbouti albümünün Flakes isimli parçasında Bob Dylan’a selamını/saygısını iletecektir) Bestelerine ve grubunun icrasına güvenen FZ müziğinin radyoda çalınabilmesi için bir pazarlama taktiği geliştirmesinin gerektiğine inanmaktadır. Reklama ihtiyaçları olduğunu düşünür ve bir menecer armaya konulur, yolları Herb Cohen ile kesişir. Herb Cohen bu işin yabancısı değil, Doğudan Batı yakasına dek sanatçı çevresini iyi bilen, Odetta, Pete Seeger ve Weavers gibi “meşhurları” McCarthy döneminde komünist yakıştırmalarıyla FBI tarafından takibe alınmalarına dek temsil etmiş olan deneyimli, ve Sunset Strip’te Unicorn adlı bir kulübün de sahibiydi. Kulübünde Sonny Terry ve Brownie McGhee gibi isimlere yer veriyor, Avusturyalı şarkıcı Theodore Bikel (200 Motels filminde de yer alacaktır) ve Judy Henske’nin de menajerliğini yapmıştır. İlk plak kontratları uzakta değildir ancak bunun için MGM Records’un prodüktörlerinden Tom Wilson’un işe karışması gerekecektir. Tom Wilson için ufak bir parantez açalım: Harvard’ın ilk zenci mezunlarındandır, 1954, ekonomi. 1958’de Cecil Taylor ile John Coltrane’i (Coltrane Time) bir araya getiren kişi olarak bilinir. Simon & Garfunkel, Country Joe & The Fish, Animals, Bob Dylan, Richie Havens, Velvet Underground gibi ünlülerin prodüktörü olmasına karşın sürekli yeni gençler arayışında her gece, bardan bara koşmaktadır. Los Angeles’ta Mothers’ın performansına denk gelir, hemen kontratı imzalatmak istese de şirketi Mothers isimli bir grubu (mother***ers’ın kısaltılmışı olmasından ötürü) kabul etmez ve MGM’in baskısı sonucu isimlerini Mothers of Invention olarak değiştirirler. Kontrat MGM’in yan dalı olan ve özellikle 1940 ve 50’lerde caz kayıtlarıyla ünlü olan Verve şirketi ile imzalanır. Derhal, daha sonra Freak Out ismini alacak olan, iki plaklık kayıtlara geçilir. Takım şunlardan oluşur: Eski Soul Giants’cılar Collins, Estrada ve Black + gitarcı Elliott Ingber (ki daha sonraları Winged Eel Fingerling ismi altında Captain Beefheart ile de çalışacaktır) + FZ.

Bruno

Kaynakça:

-Ben Watson – Frank Zappa’s Negative Dialectics of Poodle Play
-Frank Zappa & Peter Occhiogrosso – The Real Frank Zappa Book
-Alain Dister - Frank Zappa & the Mothers of Invention
-Wikipedia (resimlerde Wikipedia'dan alınmıştır)

Haber bilgi değildir. Bilgi bilgelik değildir. Bilgelik gerçek değildir. Gerçek güzellik değildir. Güzellik aşk değildir. Aşk müzik değildir. En iyisi müziktir” Yazı Bölümleri:  Bölüm 1 / Bölüm 2 / Bölüm 3 / Bölüm 4