Ornette Coleman - The Shape of Jazz to Come

Ornette Coleman (1930-2015) Amerika Texas'ta dünyaya geldi. Okul dönemlerinde müzik ile ilgilenmeye başladı. Bu dönemlerde okul topluluğunda yer buldu ancak bir konser sırasında emprovizyonun dozajını kaçırınca gruptan atıldı. Muhtemelen adam olacak çocuğun hikayesi burada başladı! Okul sırasında R&B ve bebop tarzlarında müzik çalan bir topluluk kurdu. Coleman o dönemlerde tenor saksafon çalarken, okul arkadaşları kendisine eşlik ediyordu. İlk önce kendi yaşadıkları kentte çaldılar arkasında da farklı kentlerde müzik çalma fırsatı yakaladılar. Coleman, Louisiana'da bir kulüpte çaldıktan sonra saldırıya uğradı ve saksafonu  kırıldı.


Bu olay sonrasında alto saksafona geçiş yaptı. Farklı müzik grupları ile Amerika'yı dolaşsa da, müzik geçimini sağlamasına yetmiyordu ve farklı işlerde çalışıyordu. İnşaat işleri ve daha fazlası...

Daha kariyerinin başlarında  Ornette Coleman'ın müziği çok farklıydı. Hem müziğe bakış açısı hemde çalma tekniği klasik bebop müzisyenlerinden çok farklıydı ve erken yaşlardan itibaren emprovizasyon konusuna meraklıydı. Klasik önceden belirlenmiş notla ve yapılar çevresinde dans etmektense, Coleman o sınırların dışına çıkmayı seviyordu. Enstrümanının ses sınırlarını özellikle de yüksek ses anlamında aşmayı sevdiği için diğer müzisyenler tarafından sevilmiyordu. Geldiği Los Angeles kentinde birlikte çalabileceği müzisyen bulmakta zorlanıyor, topluluklarda çalmak ise neredeyse hayal haline gelmişti. Bu dönemlerde onu anlayan ilk kişinin piyanist Paul Bley olduğunu söylerdi.

Yukarıdaki çalışmayı Coleman'ın vefat ettiği gece yapmıştım 

1958 yılında herşeye rağmen ilk kaydını yayınlamayı başardı; "Something Else!!!!: The Music of Ornette Coleman" Kayıtta trompetçi Don Cherry, davulcu Billy Higgins, basçı Don Payne ve piyanist Walter Norris Coleman'a eşlik etti. Plak Contemporary Records tarafından yayınlanmıştı.

1959 yılına geldiğimizde Coleman için çok üretken bir yıl olmuştu. Contemporary Records için "Tomorrow Is the Question!" albümünü yayınladı. Albümde Billy Higgins ve Don Cherry'nin yanında davulda Shelly Manne ve kontbasta Charlie Haden vardı. Colemann haricindeki müzisyenler bir sene önce Paul Bley ile çalışmışlardı ve müzikal anlayışları paralellik gösteriyordu. Bu albümün ardından Coleman "Atlantic Records" ile bir plak anlaşması yaptı. Anlaşmanın hemen ardından yayınlanan albüm "The Shape of Jazz to Come" oldu. Albümün şarkı listesi şu şekilde;

Side one
1. "Lonely Woman" 4:59
2. "Eventually" 4:20
3. "Peace" 9:04
Side two
1. "Focus on Sanity" 6:50
2. "Congeniality" 6:41
3. "Chronology" 6:05

Albüm yayınlanmadan önce Atlantic Records ile yapılan anlaşmada Nesuhi Ertegun'ün büyük katkısı olduğu biliniyordu. O dönemlerde plak şirketinin caz müzik konusundaki en yetkin ismi Nesuhi Ertegun idi ve Ornette Coleman'da gelecek görmüştü. Her ne kadar o geleceği bir çok kişi görmese de, bir şekilde anlaşma yapıldı. Albümde kadro yine oldukça tanıdık idi. Ornette Coleman alto saksafon. Don Cherry kornet. Charlie Haden kontbas ve Billy Higgins davul. O yıllar için Ornette Coleman'ın dörtlüsünün müziğin yapısına yaklaşımı tabii ki çok farklıydı. O dönemlerde genelde gitar veya piyano mutlaka ritm veya armoni hattı oluşturulması için kullanılırdı. Coleman bunu yapmıyor ve ana tema çalındıktan sonra emprovizayon bölümüne geçiliyordu. Arkasından tekrar ana tema çalınıyordu. Bebop tarzının aksine solo ve atışmalar parçanın melodi yapısı ile pararlel gitmiyordu. Hatta nota yapısı tamamen terk ediliyordu. Zaman içerisinde bu yapı gelişti ve Coleman'ın imzası haline geldi.

Bir diğer konu ise Coleman'ın saksafonundan çıkan notalardı. Zaten oldukça sıradışı bir çalma tekniği vardı ve bir de bunun üzerine Grafton saksafon çalıyordu. Grafton , İngiltere'de kurulmuş bir enstrüman üreticisiydi ancak ürünleri plastik idi. Coleman bu saksafonu çok sevdiğinden değil parasızlıktan tercih etmişti. Yazının başında anlattığım saldırıya uğrama hadisesinden sonra yeni bir enstrüman alacak parası yoktu ve plasik bir saksafon tercih etti. Böylelikle sound'u daha da harsh hale geldi. Bu ilginç bir terim bir nevi sert daha doğrusu kulak tırmalayıcı diyebiliriz. Laf aramızda benzer bir durum Don Cherry içinde geçerliydi.

Bu yazılanlar çoğu caz dinleyicisinin kabusu sayılabilir. Peki bu albüm niye bu kadar önemli. Aslında The Shape of Jazz to Come bir mihenk taşıydı.Serbest caz hareketinin oluşması konusunda önemli bir adımdı. Tabii ki ilerleyen senelerde avant-garde caz çok farklılaşacaktı ancak bu albüm bir nevi yol gösterici olmuştur. Albüm yayınlandığı dönemlerde bomba etkisi yapmış ve eleştirmenler neye uğradıklarını şaşırmışlardı. Bu arada albümü ilk kez dinleyecek olan okuyucularımız "Lonely Woman" şarkısına dikkat etsinler. İlerleyen senelerde türün marşlarından bir tanesi oldu ve defalarca tekrar yorumlandı.

Albümün plak baskısı olarak çok farklı edisyonları olduğunu söylemek güçtü. Ta ki, 2013 yılında ORG Music 180g'lık 45 devirlik çift plak olarak yayınlayana kadar. Bu baskı hali hazırda bulunabiliyor. Bu denli yüksek bütçe ayırmak istemeyenler Rhino baskılarını tercih edebilirler ki, ülkemizde de bulunabiliyor. Bu baskılarda da remaster çalışması gerçekten başarılı şekilde yapılmış.